We gaan naar de binnenlanden. Via een gehucht genaamd Stenstugu (wéér die plaatsnaam; niet die van nr. 106!) komen we in het gehucht Borsarve, waar een molen (120) staat die in zeer vele opzichten uniek genoemd mag worden.
Het is een klein houten achtkantje (vlucht ca. 12 meter) op een relatief forse vierkante stenen onderbouw. Dat is op zich al uniek op Gotland. Dan is de molen voorzien van een vangstok; aan de ‘’andere’’ kant dan we gewend zijn, maar gezien het feit dat het wiekenkruis clock-wise is, klopt het wel. Het is de eerste vangstok die we zien op Gotland; alleen vrijdag zouden we er nog twee zien in Visby (nrs. 215 en 216). Maar wat natuurlijk vooral opvalt is dat de molen voorzien is van (dubbele) zelfzwichting. Dat kwam vroeger op enkele grote ‘maalderij’molens voor (zie bijv. Burgsvik, nr. 93), thans is dit de enige molen op Gotland met dit systeem (de laatste restanten ervan op de askop van de Hallbjers Kvarn bij När, nr. 81, even buiten beschouwing gelaten).
Wat natuurlijk ook opvalt is dat er een roede gebroken is. We ontmoetten de jonge eigenaar Gunnar Hansén die vertelt dat de molen weliswaar in 2008/2009 uitvoerig is gerestaureerd, maar dat men vond dat dat ene borststuk nog wel kon blijven zitten. Juist dat borststuk is recent afgebroken in een storm.
(Het klopt niet helemaal dat we de moleneigenaar hier direct treffen. Hoe het precies zit, leg ik bij de molen van Sallmunds, nr. 122, uit)
Het molentje heeft dus een opvallende ruime onderbouw. Er is één verdieping (de tweede verdieping ligt op stellinghoogte) die ons maalzolder fungeert. Restanten van builen laten zien dat hier vroeger ook bloem werd gemaakt. Tevens is er op deze zolder een transmissie-as die vroeger een zaagbank aandreef in een aanbouw ten noorden van de molen. Die zaagbank is thans verdwenen en de aanbouw is iets in vorm veranderd. De molen dreef vroeger ook een hakselmachine aan; als ik het mij goed herinner gebeurde dat via dezelfde transmissie-as.
Twee koppel stenen liggen er op de steenzolder (tevens stellingzolder): één voor veevoeder en één voor bakkersgemaal (inclusief bloem dus). Van één koppel is het schijfloop verdwenen; het schijfloop op de steenkuip kan dit nooit zijn, want die is conisch uitgevoerd. Het hele gaandewerk ziet er nog prima uit en het verbaast ons (of eigenlijk ook weer niet) dat er nooit met de molen gedraaid wordt. Waarover straks meer.
Interessant detail: de luiluiken op de stellingzolder zijn verhoogd aangebracht waardoor zij tevens als zakkenbank dienen!
Intrek-sleepluiwerk net onder de kapzolder.
Op de kapzolder. Bovenwiel en bovenschijfloop zijn nog origineel, verder is hier zeer veel vernieuwd tijdens de restauratie. De vangbalk bevindt zich boven het voeghout (even goed kijken want ‘’aan de andere kant”), zoals gebruikelijk overigens.
Volledig droog staand sleepkruiwerk. Heeft de molen eigenlijk ooit gekruid na de restauratie? Jawel, enkele centimeters. De staartbalk staat op de stelling (hetgeen natuurlijk niet deugt) en tijdens een storm – ik meen dezelfde als waar tijdens de roede gebroken is – is de kap enkele centimeters verschoven. Dat is te zien aan de ‘’afdruk’’ op het stellingdek!
Het is hier zoals in zoveel streken buiten Nederland. Nadat de molens buiten bedrijf kwamen, kwamen er één of meerdere generaties die niets met het molenaarsvak hadden en zo is het ook hier op Gotland volledig uitgestorven (nou ja, vooruit, zie straks nr. 125). Hoewel het Gunnars grootvader was die de molen in 1905 liet bouwen is hij inmiddels zo lang buiten bedrijf dat het niet eens in hem opkomt om de molen te laten draaien. Kruien? De staartbalk staat op de stelling. O, dat hoort niet zo?
Er valt hier nog een wereld te winnen voor ons. Naast Gunnar is er ook een wat oudere man aanwezig die bij de restauratie betrokken was. Aan inzet en enthousiasme ontbreekt het niet; het is alleen dat het molenaarsambacht hier volledig verloren is gegaan. Voor de reconstructie van de zelfzwichting heeft men bijvoorbeeld contact gehad met de molenaars van “Jill’ (van het min of meer bekende molenduo “Jack and Jill” in Clayton, Sussex). Een molen die volgens de man overigens té mooi is gerestaureerd. Kan best, maar hij draait wel met enige regelmaat, dus wellicht toch een inspiratie op termijn?
Pen-eind van de bovenas, stang voor de zelfzwichting met hefbomen etc, vangbalk en vangstok. Gunnar vertelt dat de opzet van de restauratie niet was dat alles weer moest kunnen functioneren, maar dat het er uit moest zien alsof het moest het kunnen functioneren. Toch is het werk best netjes uitgevoerd. Op zich moet deze molen wel weer ‘’aan de praat” te krijgen zijn; onze handen jeuken…
Nog even wat foto’s vanaf de stelling schieten en het infobord (Zweedstaligen kunnen controleren of het allemaal klopte wat ik zojuist orakelde). Gunnar verwacht dat de verzekering de schade aan het wiekenkruis wel zal dekken. De IC biedt zijn hulp aan; niets meer van vernomen….